لاپیس لازولی که نام دیگر آن لاجورد است، در دوره هخامنشی «کبوتکه» می نامیدند و در میان ایرانیان مورد استفاده بسیار بوده است. این سنگ نسبت به حرارت، فشار، محلولهای گرم و اسیدها و محلولهای قلیایی بسیار حساس است و زیاد قرار گرفتن آن در برابر خورشید سبب تغییر رنگ آن می شود.
این سنگ دارای برق شیشه ای مانند بوده و در انواع مرغوب و با کیفیت آن انتشار رنگ به صورت منظم و یکنواخت و بدون ناخالصی های پیریت و رگه های سفید کلسیت دیده می شود. .
البته شیارها و خطوط طلایی رنگ در سنگ لاجورد کیفیت رنگ آن را بالا برده و باعث جلوه بیشتر آن می شود و دلیل دیگری بر اصالت سنگ مورد استفاده است. لاپیس لازولی به رنگ لاجوردی و آبی سیر بوده و اگر ناخالصی های آن زیاد باشد مات جلوه گر شده و رنگ آن مایل به زرد و یا سبز می گردد. همچنین وجود لکه های سفید رنگ کلسیت بافت مستحکم سنگ را مختل کرده و از ارزش آن می کاهد.
گفتنی است، سنگ لاجورد را می توان رنگ کرد و بدین طریق سنگی با رنگ یکنواخت به دست آورد. برای تشخیص لاجوردهای رنگ شده می توان از الکل غیر اشباع یا اسید هیدرو کلریک رقیق و یا سوآب استون استفاده نمود که این مواد، رنگ آمیزی را زایل نموده و ترکها را قابل رؤیت می کنند. بعضی نیز قطعات لاجورد
را خرد کرده و با مواد پلاستیکی به هم می چسبانند که به آن لاجورد بازسازی شده می گویند. که با نوک فلزی داغ می توان به وجود مواد پلاستیکی در لاجورد پی برد.
نگین های سودالیت و لازولیت بسیار شبیه لاپیس لازولی می باشد.
بهترین کیفیت لاجورد از کشورهای افغانستان و آرژانتین به دست می آید ولی در
کشورهای آمریکا، تاجیکستان، شیلی، روسیه و ایران نیز یافت می شود.
کوارتز یکی از فراوان ترین کانی های روی زمین است و در اکثر کشور ها یافت می شود، این سنگ در کتاب جواهر شناسی قدیم اسلامی « المرو » نامیده شده است . کوارتز خالص بی رنگ است که همان کریستال سنگ نامیده می شود و کوچکترین ناخالصی در آن موجب ایجاد انواع رنگ هایی چون زرد، بنفش، ارغوانی، شیری، دودی و صورتی تا قرمز می گردد.
رنگ زرد کوارتر آسترین و بنفش تا ارغوانی آن را آمتیست می نامند.
کوارتز دودی اشاره به رنگ آن است و در گونه رنگهای دودی روشن تا قهوه ای تیره و حتی سیاه یافت می شود که اگر خیلی تیره باشد «موریون» خوانده می شود . کوارتز بر اثر تابش اشعه به رنگ دودی در میآید و عمده کواد های دودی بر اثر تابش اشعه به این رنگ در آمدهاند. بلورهای کوارتز صورتی اغلب دارای ترک ها و ناخالصی ها بوده و کدر است ؛ رنگ کوارتز صورتی غالباً ثابت نیست و ممکن است رفته رفته تغییر کند. سنگ کوارتز دارای خاصیت« پیزو الکتریک » یعنی پیدا کردن بار الکتریکی بر اثر فشار یا ضربه و خاصیت « پیر و الکتریک » یعنی شارژ الکتریکی مثبت و منفی در دو سر بلور در نتیجه مالش و حرارت می باشد. که از این خاصیت در ساخت ساعت های کپی و کنترل فرکانس های رادیویی استفاده می شود .
لازم به ذکر است در کواچ فقط اسید هیدروفلوریک اثر می گذارد.
بلور یا کریستال ؛ سنگی سفید، بی رنگ و شفاف و از گروه کوارتز ها به شمار می رود. کریستال در زبان یونانی به معنای یخ است و در قدیم مردم آن را به این نام می خواندند؛ چون گمان می کردند که کریستال آب منجمد است.
کریستال ها در تمام نقاط جهان به فراوانی یافت می شوند و از آن برای ساختن لوستر، ظروف گوناگون، اجزاء دوربین مانند لنز و عدسی ها و اشیاء دیگر استفاده میکنند. در مواردی نیز برای شبیهسازی برلیان و دیگر نگین های جواهر کم ارزش، کریستال را به کار می گیرند.
کریستال ها در مقابل اشعه x و تشعشعات رادیویی دودی رنگ میشوند، و هیچ نوع اسیدی به جز اسید هیدروفلوریک بر آن تاثیر نمی گذارد. گفتنی است که گاهی به غلط به آن الماس هرکیمر، الماس آرکانزاس الماس آریزونا نیز گفته می شود.
فیروزه ، مونث کلمه فیروز می باشد و با نام های دیگری چون پیروزه، اخشائین ، فیروزج، حجرالضفر، حجر الغلبت و هجرالجاه نیز نامیده شده است و منشا این نام ها از خواصی است که در استفاده این سنگ مشاهده شده است.
فیروزه فسفات آبدار مس و آلومینیوم است و ماده رنگی موجود در آن از مس و آهن است هرچه مثل درون فیروزه بیشتر باشد ، رنگ آن آبی تر و حتی آهن آن بیشتر باشد رنگ آن سبز تر است. بیشتر فیروزه ها در شکاف سنگهای یافت می شوند که منابع غنی از آلومینیوم هستند. فیروزه با رنگ آبی خوش رنگ آبی آسمانی بهترین کیفیت را دارا بوده و بسیار کمیاب است؛ به هر اندازه در آن سایه سبز و یار اگه پیدا شود فراوانی آن بیشتر و در نتیجه ارزش آن کاهش می یابد.
تغییر رنگ در فیروزه در نتیجه تابش نور آفتاب، تبخیر آب طبیعی موجود در آن ، پاکی و کدورت هوا و برخورد چربی و مواد شیمیایی با آن صورت می گیرد که در نتیجه باعث کم شدن ارزش مادی آن می گردد. به همین دلیل، بهتر است در هنگام غذا خوردن، حمام کردن و شستن دست ها با مواد شوینده، انگشتر فیروزه را از انگشت بیرون آورد.
توصیه می شود برای حفظ کیفیت و جلا و رنگ فیروزه هر چند وقت یک بار با یک پارچه نرم و تمیز و مرطوب آن را تمیز کنید. جلا دادن سنگ فیروزه سبب پررنگ تر شدن آن میشود.
فیروزه دارای خلل و فرج ای طبیعی است و در بسیاری از موارد نگینهای تراشیده شده، آنقدر دارای خلل و فرج هستند که قابل استفاده نیستند؛ لذا آنها را ترمیم می کنند و یا به اصطلاح « واکس » میزنند که به آنها فیروزه های احیا شده می گویند.
برای اینکه فیروزه طبیعی را طی فرآیند خاصی در صمغ مصنوعی با (واکس) فرو برده و منافذ آن را با این صمغ پر میکنند.
اگرچه فیروزه های احیا شده ارزش مادی بالایی ندارند، اما این کار سبب میشود تا در استحکام و سختی فیروزه افزوده شده و از کمرنگ شدن آن به مرور زمان جلوگیری کند. همچنین به دلیل خلل و فرج فراوان در توده فیروزه، برای خوش رنگ کردن آن از نمکهای مس و آنیلین استفاده می نمایند.
کانی های زیادی وجود دارد که به سبب شباهت با فیروزه آنها را به جای فیروزه عرضه میکنند که از این میان میتوان به کالسیدونی ، هولیت رنگ کرده ، آمازونیت، کریسوکولا و لازولیت اشاره کرد.
یکی دیگر از این شب فیروزه ها ، فیروزه های چینی است. اغلب فیروزه های چینی ، ارگانیک می باشند. یعنی بر اثر تاثیر محلول های سطحی مس دار بر روی فسیل های استخوانی جانوران، فیروزه به وجود آمده است و رنگ آنها به علت تبلور فسفات آبی است، لکن با اسیدها واکنش نشان می دهند . مشخصات این نوع فیروزه با فیروزه های ایرانی ، مصری و آمریکایی فرق دارند چرا که این فیروزه ها از سنگ های آذرین بوده اما فیروزه چینی ارگانیک می باشد.
هرچند عمده نگین فروشان و کارشناسان خبره فیروزه بر اثر تجربه با نگاه به رنگ و جلا ورقه های پشت سنگ، منشا و انواع فیروزه را از هم تشخیص می دهند، با این حال راه های مختلفی نیز برای افرادی که آگاهی و تجربه کافی در تشخیص ندارند وجود دارد . به عنوان مثال در قدیم برای تشخیص نوع مرغوب در انواع نامرغوب آن ، سنگ را روی برنج دم می کردند ؛ در صورتی که رنگ آن ثابت می ماند، مرغوب و اگر برنج رنگ میداد، نامرغوب بود. امروزه برای شناخت رنگ شدگی فیروزه بخصوص پشت آن با واکس مشکی، می توان از استون یا سوآب آمونیاک استفاده کرد چرا که پنبه یا گوش پاک کن آغشته به این محلول ها، رنگ آمیزی آن به خصوص واکس را به راحتی زایل میکند. همچنین برای تشخیص فیروزه طبیعی از مصنوعی، قطعه ای از سنگ را میسوزانند، اگر به صورت خمیر درآمد ،مصنوعی، و اگر مواد باقیمانده به صورت خاکستر باشد ، طبیعی است .
راه دیگر شناخت، استفاده از یک سوزن حرارت دیده و گذاشتن آن روی سنگ است، که اگر بوی صمغ از ان بلند شد و اثر عمیق روی سنگ گذاشت، نشان دهنده واکس خورده بودن و احیا شدن سنگ است.
البته وزن مخصوص پایین سنگ های فیروزه ای آغشته به موم یا فیروزه های بدلی نیز یکی دیگر از نشانه های شناخت سنگ طبیعی فیروزه است.
منابع عمده فیروزه در کشورهای ایران ، مصر ، شیلی ، آمریکا ، ازبکستان، چین و استرالیا قرار دارد.
در کتاب جواهر شناسی قدیم از کانت با کلمه « البیجادی » یا « البجاده » نام برده شده است. واژه گارنت ابتدا برای بلورهای قرمز سری پیروپ و آلماندین به کار میرفته ولی الان نام خانواده بزرگی است که به دو گروه گارنت های قرمز و گارنت های سبز تقسیم می شود.
گارنت های قرمز شامل سنگهای پیروپ، آلماندین و آسپسارتین بوده و گارنت های سبز شامل سنگهای آندرازیت ، اوارویت و گراسولار سبز می باشند. گارنت های قرمز بخصوص پیروپ بسیار شبیه یاقوت سرخ است و در قدیم آنرا گونه یاقوت میپنداشتند، امروزه نیز بعضی آن را یاقوت سرخ کیپ می نامند.
از دیگر راه هایی که در کتب قدیم جواهر شناسی جهت تشخیص گارنت ها نوشته اند، آن است که چون گانت را به موی سر یا پارچه پشمی بمالند، بار الکتریکی گرفته و کاه و ذرات ریز را می رباید.